In zijn artikel ‘Veranderstrategie: een dans met de werkelijkheid’ schrijft Godfried IJseling van de Baak: “Organisatieverandering krijgt vorm door twee, aan elkaar gelieerde processen: planned change (geplande verandering) en emergent change (verandering die verschijnt).” Miljan Bajic typeert organisaties in zijn blog als complex: “People in an organization behave based on their values, beliefs, interactions, organizational structures, policies, and the environment. Emergent behaviors are there whether we notice them or not. We lead and manage organizations as if they were complicated when they are complex.”
Emergentie en complexiteit horen dus bij elkaar. Rick Quax van de Universiteit van Amsterdam legt het in een podcats van het onvolprezen Radio Swammerdam zó uit: “Complexiteit ontstaat als je simpele elementen samenvoegt, en die elementen hebben interactie met elkaar en creëren daardoor een emergent geheel, een emergent gedrag. En dat gedrag als geheel is dan niet triviaal terug te leiden tot de individuele elementen. Denk bijvoorbeeld aan een zwerm van vogels.”
Zwerm spreeuwen
Hoe een zwerm spreeuwen zich kan omtoveren tot een complex en adaptief systeem wordt prachtig uitgebeeld in de Engelstalige video hieronder. Opmerkelijk: de tienduizenden tot honderdduizenden spreeuwen hebben geen leider die iedereen richting geeft. Elke vogel volgt uitsluitend drie eenvoudige regels en let daarbij alleen op een klein groepje spreeuwen in zijn directe omgeving. Die regels zijn : 1) Blijf bij elkaar. 2) Bots niet tegen elkaar. 3) Blijf uit de buurt van roofvogels en obstakels.
Drie basisregels voor teams
Natuurlijk is een team niet zonder meer vergelijkbaar met een zwerm spreeuwen. Maar ze opereren wel op het snijvlak van geplande en emergente verandering om bij te dragen aan de doelen van een organisatie. In een succesvol team gaat het om samen werken, samen sturen en samen leren. En daarvoor zijn drie basisregels: eigenaarschap, interactie en reflectie.
Zie ook de publicatie: Samen werken sturen leren.
Topfoto: spreeuwenzwerm aan de Groninger Waddenkust, Ouke Pijl © 2013.